Podupadły Zamek Żupny w Bochni przed gruntownym remontem. Prace "ratunkowe" rozpoczną się w 2024 roku

Historia Zamku Żupnego w Bochni sięga XIII wieku. Przez wieki stanowił on centrum administracyjne kopalni. Był siedzibą żupników, a później podżupków bocheńskich. Często gościł królów polskich, wizytujących żupę. Niestety, do czasów nam współczesnych nie zachowała się jego pierwotna bryła, bo był kilkakrotnie przebudowany, m. in. na renesansową rezydencję przez żupnika Seweryna Bonera. Do dziś ocalało jedynie skrzydło północne, ale i ono zostało w 1875 r. gruntownie zmienione.

Jeszcze w kadencji burmistrza Bogdana Kosturkiewicza (2006-2010) wydawało się przesądzone, że budynek po dawnym Zamku Żupnym zostanie wyburzony. Przesłanką za tym miała być decyzja nadzoru budowlanego o wyłączeniu budynku z eksploatacji (pełnił wtedy funkcję lokalu socjalnego). W kolejnych latach zapadły jednak decyzje, zmieniające do ratowania obiektu. Najpierw budynek wraz z otoczeniem został przebadany pod względem archeologicznym, przy tej okazji udało się znaleźć ciekawe pozostałości dawnego obiektu, m.in. fragmenty gotyckich ścian, pozostałości kaplicy zamkowej, mury dawnej wieży, elementy polichromii, drewniany strop, a nawet pierwotną posadzkę na poziomie piwnicy. W konsekwencji dawny Zamek Żupny wpisano do rejestru zabytków.

Niestety, koszty przywrócenia dawnej świetności zamku są szacowane na ok. 20 mln zł i miasto odłożyło jego rewaloryzację w czasie. Najpierw zajęto się rewitalizacją płyty Rynku i ulic przyległych (inwestycję oddano w 2021 roku), obecnie trwają zaawansowane prace na Plantach Salinarnych (wcześniej odrestaurowano dwa budynki posalinarne: Kuźnię i Lodownię). Teraz przychodzi czas na Zamek Żupny stojący naprzeciwko Plant, przy ulicy Regis 3.

- Mamy w tej chwili środki dotacyjne do wykorzystania, które mogą być jednak niewystarczające. Przygotowujemy się do realizacji pierwszego etapu, aby wykonać sensowny zakres prac zabezpieczających, a jednocześnie już będących pierwszym etapem docelowych robót na samym Zamku Żupnym - zapowiada Robert Cerazy, zastępca burmistrza Bochni. Chodzi o 803 tys. zł z Polskiego Ładu.

Planowana rewaloryzacja Zamku Żupnego nie zakłada odtworzenia jego pierwotnej bryły sprzed zaboru austriackiego. - Nie dysponujemy wiarygodnymi starszymi rysunkami Zamku Żupnego, nie ma więc powrotu do pierwotnego wyglądu.

Projekt rewaloryzacji Zamku Żupnego w Bochni pochodzi z 2018 roku. Opracowała go trójka inżynierów architektów: Marek Sanecki, Agnieszka Sanecka i Jerzy Wowczak. Opracowali oni m.in. wizualizacje pomieszczeń zamkowych po zakończeniu prac odtworzeniowych.

- Chcemy go wykorzystać od piwnicy aż po dach. W piwnicach jest zaprojektowana kawiarnia zamkowa. Kolejne kondygnacje planujemy wykorzystywać także w sposób komercyjny pod wynajem. Sama drewniana więźba dachowa, która będzie wykonana na nowo, również daje możliwości wykorzystania do animacji wydarzeń o różnym charakterze, jak obecnie strych muzealny. Widzimy więc część komercyjną, administracyjna, ekspozycyjną i edukacyjną - wylicza Cerazy.

W ramach aranżacji wnętrz przewidziane jest stworzenie ekspozycji ukazującej historię Zamku i bocheńskiej żupy solnej na przestrzeni wieków. Przewidziano również miejsce na "muzeum" mineralogii.